İlk Cuma Namazları

Peygamber Efendimiz’in (s.a.v) Mekke’de müslümanları bir araya toplayıp cuma namazı kılması, kıldırması mümkün olmamıştı. Resûlullah (sallallahu aleyhi vesellem), Akabe biatlarından sonra Mus’ab b. Umeyr‘i (radıyallahu anh) Medine’ye muallim olarak göndermiş, kendisine cuma günü toplanarak öğle vaktinde iki rekât namaz kılmalarını yazıyla bildirmiştir.(1) Âlûsî (rahmetullahi aleyh) tefsirinde Dârekutnî’nîn şu rivayetine yer verir: “Resûlullah (sallallahu aleyhi vesellem) hicret etmeden önce cuma namazının kılınmasına izin vermiş ancak kendisi Mekke’de iken bu namazı kılmaya ve kıldırmaya (şartlar gereği) muvaffak olamamıştı. Bunun üzerine Medine’ye muallim olarak gönderdiği Mus’ab b. Umeyr‘e (r.a) bir mektup yazarak onlara cuma namazı kılmalarını emretmişti. İşte Mus’ab b. Umeyr’in kıldırdığı bu namaz ilk cuma namazı olmuştur. (2)

Bir diğer rivayette de Medine’de ilk cumayı kıldıran kişinin Es’ad b. Zürâre (radıyallahu anh) olduğu belirtilmektedir. İlgili rivayette şöyle geçmektedir:

Abdurrahman b. Kâ’b b. Mâlik (rahmetullahi aleyh) anlatıyor: “Babam Kâ’b gözlerini kaybettikten sonra onu ben gözetir oldum, nereye gitse rehberliğini yapardım. Cuma namazına götürdüğümde ne zaman cuma ezanı işitse Ebû Ümâme, Es’ad b. Zürâre (radıyallahu anh) için rahmet dilerdi. Böyle bir müddet devam etti. Sonra kendi kendime, ‘Nedir bu, niçin bunun sebebini babama sormuyorum?’ dedim. Her zaman olduğu gibi yine (bir gün) onu cumaya götürdüm. Yine cuma ezanını işitince Es’ad b. Zürâre’ye rahmet diledi. Sordum:

— Babacığım! Her zaman cuma ezanını işittiğinde Es’ad b. Zürâre‘ye rahmet diliyorsun; bunun sebebi nedir?

— Ey yavrucuğum’ Es’ad, Hz. Peygamber (s.a.v) gelmeden önce, Medine’nin Beyâdaoğulları köyünün Hezmü’n-Nebit semtinde, Nakûu’l-Hadamât denilen bir kara taşlıktaki bir mevkide ilk cuma namazını kıldıran kişidir.

— O gün kaç kişiydiniz diye sordum.

— Kırk erkek idik, dedi.” (3)

Ayrıca, bu iki rivayetten anlaşılan mana, cuma namazının Resûlullah (sallallahu aleyhi vesellem) Medine’ye gelmeden önce de kılındığıdır. Kimi kaynaklar ilk cuma namazının Mus’ab b. Umeyr (radıyallahu anh) tarafından kıldırıldığını, kaydetmektedir. Bazı rivayetlerde de namazı kıldıranın Mus’ab (radıyallahu anh) olduğu, Es’ad’ın (radıyallahu anh) ise bu namazın kılınışı için toplanmayı tertip eden kişi olduğu belirtilmektedir.